,,Jak na co dzień wspierać rozwój mowy
przedszkolaka’’.
Przygotowała: Agnieszka Rzeszutek- neurologopeda
Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym ma ogromnie znaczenie dla dalszych sukcesów szkolnych i zawodowych. Wprawdzie już w pierwszym roku tworzy się więcej połączeń nerwowych niż przez całą resztę życia, to w okresie przedszkolnym włókna nerwowe stają się grubsze. Grube, izolowane włókna przesyłają impulsy 30-40 razy szybciej niż cienkie. Dlatego tak ważne jest wspieranie rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym. Dzieci rozwijają się w swoim własnym tempie, co oznacza, że każde dziecko, w odpowiednim dla siebie czasie, osiąga umiejętności charakterystyczne dla poszczególnych etapów rozwoju, w tym mowy.
Dziecko poznaje otaczający świat dzięki rozumieniu mowy, a umiejętność mówienia pozwala mu wyrazić swoje spostrzeżenia, uczucia, pragnienia. Rozwój mowy dziecka przyspieszają częste kontakty słowne z otoczeniem. Zaniedbania w tym względzie mogą spowodować opóźnienie mowy u dziecka lub jej zaburzenia.
Optymalne warunki dla prawidłowego rozwoju mowy rodzice mogą zapewnić dziecku już od momentu jego narodzin. Są bowiem osobami przebywającymi z dzieckiem najdłużej, mają więc największe możliwości wpływania na jego rozwój. Są też pierwszym i najważniejszym wzorem, który dziecko będzie próbowało naśladować.
Jak wspierać rozwój mowy dziecka:
1. Mówiąc do maluszka jak najczęściej (stosując tzw. kąpiel słowną)
Wykorzystujemy do tego codzienną aktywność. Wykonując daną czynność, opowiadamy o niej, np. „Robię zupę, obieram marchewkę. Popatrz, marchewka jest twarda i pomarańczowa. Dotknij – jest twarda”. Komentujmy możliwie często to, co sami robimy i co robi małe dziecko. Mówmy do naszego dziecka wyraźnie, by wszystkie wypowiadane przez nas słowa były czytelne. Unikamy zdrobnień, opisujemy czynności. Starajmy się wyróżniać – gestem, intonacją – nazwy w wypowiedziach.
2. Słuchając – obserwujmy dziecko i podążajmy za nim
Podbudowujmy w maluszku chęć komunikowania się, dostrzegając jego potrzeby. Nie wyręczajmy dziecka w mówieniu, nie starajmy się zrozumieć w lot jego potrzeb – niech próbuje nam je przekazać słowami. Nie przerywajmy dziecku, pozwólmy dokończyć wypowiedź. Gdy podpowiadamy mu słowa, zwroty, dawajmy również możliwość wyboru odpowiedzi. Nasze słownictwo powinno być zróżnicowane, ale znane dziecku. Podstawową formą ćwiczeń powinna być rozmowa.
3. Powtarzając treść w poprawnej formie
Gdy dziecko mówi po swojemu, powtarzajmy po nim tę samą treść w poprawionej gramatycznie formie, ale nie nalegajmy, żeby dziecko powtarzało słowa. Na początku nie wymagajmy również prawidłowej artykulacji.
4. Czytając!
Czytajmy dziecku książeczki, nazywajmy to, co widzimy na ilustracjach. Sprawdzajmy, czy rozumie wszystkie wyrazy, zadając mu pytania.
5. Śpiewając, powtarzając wierszyki, wyliczanki
Do codziennych zajęć włączmy zabawy ruchowe, najlepiej przy muzyce, piosenkach – świetnie sprawdzają się tu piosenki, podczas śpiewania których pokazujemy części ciała.
6. Naśladując odgłosy
W nabywaniu mowy bardzo dużą rolę odgrywa słuch fonematyczny (zwany mownym). Warto go ćwiczyć. Świetnie sprawdzają się tu wszelkiego rodzaju onomatopeje. Zachęcajmy dziecko do naśladowania odgłosów otoczenia, „mowy” zwierząt, pojazdów, samemu dając przykład, ale też uważnie przysłuchując się naszemu dziecku. Starajmy się łączyć wydawanie różnych dźwięków i naśladowanie odgłosów z ruchami rąk i całego ciała. W wieku 2-4 lat dziecko powinno wysłuchiwać i rozpoznawać odgłosy z otoczenia bez pomocy wzroku. Starsze dzieci bawić się mogą w powtarzanie rytmów, wyklaskiwanie, wystukiwanie (np. używając instrumentów muzycznych), a potem w wysłuchiwanie wyrazów w zdaniach, sylab i głosek w wyrazach.
7. Ćwicząc dłonie
Zręczność palców ma związek ze sprawnym artykułowaniem i mówieniem. Wykorzystujmy wszelkie okazje do lepienia, klejenia, nawlekania koralików, budowania z klocków, patyczków. Nie zapominajmy o zabawach paluszkowych – „Idzie rak…”, ,,Tu sroczka kaszkę ważyła…’’ itp.
8. Ćwicząc narządy mowy – „gimnastyka buzi i języka”
Sprawne funkcjonowanie narządów mowy to warunek prawidłowego wymawiania wszystkich głosek. Niektóre dzieci wymawiają głoski niedbale, przy jak najmniejszym wysiłku mięśni narządów mowy. Nieprawidłowości tego rodzaju nie wynikają z wad wymowy i nie wymagają pomocy specjalisty. Wystarczą codzienne parominutowe ćwiczenia wyrazistości mowy oraz gimnastyka narządów artykulacyjnych
9. Ćwicząc oddychanie
Czynność mowy jest nierozerwalnie związana z oddychaniem, a prawidłowe oddychanie jest fundamentem dobrej mowy – stosujmy ćwiczenia oddechowe, dmuchajmy, chuchajmy.
10. Pozwalając dziecku na osłuchanie się z poprawnym brzmieniem głosek
- których ono jeszcze nie wymawia, wykorzystując w tym celu książeczki, obrazki, opowiadania, gry. Ćwiczenia indywidualne powinien prowadzić logopeda.
- Motywuj dziecko do mówienia. Ciesz się z najdrobniejszych sukcesów, nawet jeśli wypowiadane przez malucha słowa czy zdania są jeszcze nieporadne lub niezrozumiałe. Niech dziecko wie, że warto się starać.
- Odpowiadaj na pytania, choćby to samo pytanie było ci zadawane na okrągło. Jeśli przestaniesz odpowiadać, dziecko przestanie pytać i straci zainteresowanie światem i mową.
- Zwracaj uwagę na odgłosy otoczenia, staraj się je z dzieckiem naśladować (np. szczekanie psa, dźwięk dzwonka, płacz dziecka, szum wody).
- Pokaż dziecku, że mówienie jest czymś ciekawym, służy porozumiewaniu się z innymi ludźmi i poznawaniu świata.
- Pokazuj dziecku świat, opisuj życie, które dzieje się dookoła, nazywaj czynności, które wykonujesz, przedmioty z otoczenia (np. „Teraz kroję chleb, popatrz, to jest chleb. Teraz smaruję go masłem.”).
11. Bawiąc się!
Bardzo ważnym czynnikiem, mogącym dość szybko przyspieszyć rozwój mowy dziecka, jest kontakt i swobodna zabawa z rówieśnikami.
12. Nie krytykując i nie porównując
Pamiętajmy, by nigdy nie krytykować mowy dziecka i nie porównywać go z rówieśnikami.
Warto też pamiętać, że czasem mogą się też pojawić opóźnienia w rozwoju mowy. I nie jest to nic złego, aczkolwiek wtedy należy zareagować i udać się do specjalisty. A co może i powinno nas zaniepokoić?
Zaniepokoić nas powinno kiedy dziecko w wieku:
- 2 lat wymawia zaledwie 3-4 słowa
- 3 lat rozumie tylko wyrażenia domowników, a jego zasób słów jest niewielki i nie potrafi składać prostych zdań i tworzyć liczby mnogiej wyrazów
- 4 lat przychodzi mu z trudem określenie przedmiotów i codziennych czynności, ma problem z budowaniem poprawnych zdań lub mówi niezrozumiale.
Pamiętajmy, by wszystko robić w zgodzie z dzieckiem, pomagając mu, ale nie wymuszając. Bądźmy obok i szanujmy nasze dziecko. To w końcu mały człowiek, który na szacunek zasługuje.
Tego unikajmy:
1.Unikajmy podawania dziecku smoczka typu "gryzak", zwracajmy uwagę, aby dziecko nie ssało palca. Następstwem tych niepożądanych zachowań mogą być wady zgryzu, które prowadzą do wad wymowy, np. wymowa międzyzębowa.
2.W trakcie rozmowy z dzieckiem unikajmy zdrobnień i spieszczeń (języka dziecinnego), dostarczając dziecku prawidłowy wzorzec językowy danego słowa.
3.Nie zaniedbujmy chorób uszu, gdyż nie leczone mogą prowadzić do niedosłuchu, a w następstwie do dyslalii.
- .Nie gaśmy naturalnej skłonności dziecka do mówienia obojętnością, cierpką uwagą, lecz słuchajmy uważnie wypowiedzi, zadawajmy dodatkowe pytania, co przyczyni się do korzystnego rozwoju mowy.
5.Nie poprawiajmy wymowy dziecka żądając, by kilkakrotnie powtarzało dane słowo. Niech z naszego języka znikną słowa :"Powtórz ładniej", "Powiedz lepiej". Wychowanie językowe to nie tresura.
6.Nie zawstydzajmy, nie karzmy dziecko za wadliwą wymowę.
7.Nie zmuszajmy dziecka leworęcznego do posługiwania się ręką prawą w okresie kształtowania się mowy. Naruszanie w tym okresie naturalnego rozwoju sprawności ruchowej zaburza funkcjonowanie mechanizmu mowy. Często prowadzi to do zaburzeń mowy, a w szczególności do jąkania.
8.Nie wymagajmy od dziecka zbyt wczesnego wymawiania poszczególnych głosek. Dziecko nie przygotowane pod względem sprawności narządów artykulacyjnych, niedostatecznie różnicujące słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane do wymawiania zbyt trudnych dla niego głosek, często zaczyna je zniekształcać. W ten sposób przyczyniamy się do powstawania błędnych nawyków artykulacyjnych, trudnych do zlikwidowania.
LITERATURA:
- K. Datkun-Czerniak, Logopedia-Jak usprawniać mowę dziecka, Poradnik dla nauczycieli wychowania przedszkolnego i kształcenia zintegrowanego oraz rodziców i rodziców, Grupa edukacyjna 2004.
- S. Grabias, J. Panasiuk, T. Woźniak, Logopedia- Standardy postępowania logopedycznego, Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Uniwersytetu M. Curie-Skłodowskiej, Lublin 2015.
- Czajkowska, Jak wspierać rozwój mowy dziecka, artykuł
- P. Nocoń, Jak wspomagać rozwój mowy dziecka? artykuł
