Integracja sensoryczna (SI) jest procesem, w którym mózg dziecka przetwarza informacje pochodzące z różnych zmysłów, takich jak dotyk, wzrok, słuch, węch i propriocepcja (czucie głębokie). Proces ten ma fundamentalne znaczenie w rozwoju motorycznym i poznawczym, umożliwiając sprawne przetwarzanie sensoryczne, które wpływa na naukę, komunikację, koncentrację oraz zdolności społeczne.
Zaburzenia w integracji sensorycznej mogą przyjąć formę nadwrażliwości lub podwrażliwości na bodźce. Terapia SI nie jest uczeniem konkretnych umiejętności, ale usprawnianiem pracy systemów sensorycznych i procesów układu nerwowego, które są bazą do rozwoju tych umiejętności.
Integracja sensoryczna pełni kluczową rolę w rozwoju dziecięcym, będąc procesem, dzięki któremu mózg odbiera, analizuje i uporządkowuje informacje pochodzące z różnorodnych zmysłów. To mechanizm umożliwia dzieciom koordynowanie ruchów i jest niezbędny w nauce precyzyjnych umiejętności motorycznych, takich jak chwytanie przedmiotów, chodzenie, bieganie czy skakanie. Pozwala również na efektywne przyswajanie wiedzy i rozwijanie zdolności do rozwiązywania problemów, oferując lepsze zrozumienie świata. Dzieci, które efektywnie przetwarzają bodźce sensoryczne, radzą sobie lepiej z nauką i adaptacją nowych umiejętności, co również wpływa na ich zdolność do interakcji społecznych. Natomiast te z problemami w przetwarzaniu informacji sensorycznych mogą doświadczać frustracji i trudności w zabawie oraz kontaktach z rówieśnikami. Problemy z integracją sensoryczną mogą skutkować nadwrażliwością lub problemami w przetwarzaniu bodźców, co z kolei wpływa na regulację emocji i zachowanie dziecka.
Jak objawiają się zaburzenia integracji sensorycznej?
- Trudności ze spożywaniem pokarmów;
- problemy z koordynacją i utrzymaniem równowagi – dziecko często się przewraca;
- zaburzenia motoryki małej lub dużej;
- duża niezdarność, trudności w samoobsłudze, brak samodzielności;
- trudności w nauce jazdy na hulajnodze lub rowerze;
- niepewność wobec niestabilnego podłoża, przy konieczności oderwania nóg od podłogi (np. na schodach);
- awersja do przytulania, bądź zbyt mocne obściskiwanie w poszukiwaniu stymulacji;
- brak akceptacji w stosunku do metek od ubrań, niechęć do nowych ubrań, często również niechęć do noszenia czapek lub obuwia, bądź odwrotnie – preferencja do bycia ubranym od stóp do głów;
- problem z zaplanowaniem sekwencji ruchów, dziecko nie wie, jak rozpocząć nową czynność,
- niechęć do uczestnictwa w zabawach i grach zespołowych, problemy z odnalezieniem na boisku, szczególnie jeśli wymagają one stania blisko drugiej osoby, trzymania za ręce lub procesu planowania ruchów;
- dziecko doświadcza poczucia zagubienia w nowym miejscu, potrzebuje więcej czasu na odnalezienie;
- duża impulsywność i nadwrażliwość emocjonalna bez uchwytnej przyczyny;
- trudności szkolne – problemy z czytaniem, pisaniem, lateralizacją, przepisywaniem z tablicy czy cięciem nożyczkami;
- zamiłowanie do ekstremalnych zabaw i bodźców, bez zahamowania, wynikająca z podwrażliwości czuciowej i chęci postymulowania;
- nadwrażliwość na dotyk – niechęć do przytulania czy głaskania, brak tolerancji dla zabiegów pielęgnacyjnych (czesanie, mycie, obcinanie paznokci), wrażliwość na metki, kołnierzyki czy ściągacze lub określone faktury materiałów, jedzenia, podłoża;
- nadwrażliwość na jasne światło lub głośne dźwięki;
- szukanie bodźców i mocnego fizycznego kontaktu – gryzienie, szczypanie, uderzanie głową o przedmioty, ściskanie, ocieranie, wkładanie przedmiotów do buzi, preferowanie mocnego przytulania;
- nieprawidłowości w odczuwaniu bólu – brak wrażliwości lub nadwrażliwość na ból;
- obniżony lub też podwyższony stan pobudzenia (niechęć do zabaw i aktywności fizycznej lub przeciwnie – zbyt duża ruchliwość, wiercenie się, skakanie, bieganie, błędna ocena niebezpieczeństwa);
- negatywne reakcje na ruch liniowy, obrotowy, zmiany pozycji głowy czy przyspieszenie;
- nieświadomość swojego ciała, problemy z koordynacją, potykanie się i upadanie, używanie nieadekwatnej siły, niezdarność w codziennych czynnościach, problemy z naśladowaniem ruchów;
- problemy z nabywaniem nowych umiejętności motorycznych;
- trudności z koncentracją i spostrzegawczością, słaba orientacja przestrzenna i uwaga wzrokowa;
- osłabione reakcje obronne;
- odruch wymiotny przy spożywaniu pokarmów o określonej fakturze.
W efekcie opisanych symptomów dziecko z zaburzeniami integracji sensorycznej zachowuje się w sposób nietypowy, podejmuje zachowania niezrozumiałe dla osób postronnych, które mają jej zapewnić odpowiedni poziom stymulacji i pobudzenia. Dziecko ciągle znajduje się w stanie pobudzenia, przeciążenia lub deprywacji sensorycznej.
Terapia zaburzeń sensorycznych nie ma jednego ustalonego schematu i zależy od rodzaju oraz stopnia nasilenia objawów. Duży wpływ ma również występowanie równolegle innych chorób
Ćwiczenia wspomagające zmysł równowagi (układ przedsionkowy):
- Chodzenie po linie – naklej taśmę na podłodze w linii prostej i niech dziecko po niej chodzi, możesz nakleić także w inny sposób np. dwie linie do przodu, potem dwie linie w bok – zadaniem dziecka jest skakanie po nich (do przodu, bokiem, na jednej nodze lub na dwóch). Możesz dodać dziecku woreczek lub jakiś lekki przedmiot na głowę, aby z nim przeszło na drugi koniec linii.
- Bocian – stanie na jednej nodze. Zadaniem dziecka jest jak najdłużej utrzymać się w tej pozycji.
- Chodzenie po ławce, krzesłach ustawionych obok siebie.
- Tor przeszkód -biegnij, przeskocz, przeturlaj się, wdrap i znów biegnij. Możesz użyć do tego krzeseł, stolika, koca. Dziecko może przeturlać się po kocu, następnie pełzać pod krzesłem, potem wdrapać się np. na kanapę lub łóżko. Tor przeszkód można wykonać na podwórku np. narysować kredą linie, położyć jakiś przedmiot, który będzie trzeba przeskoczyć itp.
- Bujanie się w kocu – razem z drugą osobą trzymając koc, na którym jest dziecko bujacie kocem.
- Bieg po poduszkach ułożonych w tor.
2. Ćwiczenia stymulujące układ dotykowy:
- Dotykowe pudełko – W pudełku np. po butach lub w poszewce na poduszkę, umieść w środku różne przedmioty. Zadaniem dziecka jest zgadywanie jakiego przedmiotu dotyka.
- Zabawa w kąpieli – do wanny z wodą wsyp produkty sypie np. kaszę, ryż. zachęcaj dziecko do używania podczas kąpieli różnych rodzajów gąbek, mydeł i ręczników.
- Malowanie dłońmi, stopami – farbę przeznaczoną do malowania palcami możesz zmieszać z innymi materiałami, np. kaszą, piaskiem, ryżem itp. Stwórzcie też własną „farbę” z kisielu, galaretki czy pianki do golenia.
- Ścieżka sensoryczna – stwórz własną ścieżkę sensoryczną. Na kwadratowe kawałki drewna lub innego twardego materiału naklej np. kawałki gąbek, zakrętki od butelek, guziki, kawałek sztucznej strawy, kamienie, pompony, kawałek liny/ sznurka.
- Stwórz własnego gniotka – do balonika nasyp mąki ziemniaczanej i ozdób balon.
- Rysowanie palcem na plecach dziecka różnych wzorów a dziecko próbuje zgadywać co to jest.
3. Ćwiczenia wspomagające propriocepcję (tzw. czucie głębokie, dostarcza wrażeń z mięśni i stawów):
- Siłowanie – usiądź na podłodze i powiedz dziecku „Spotkałeś na swojej drodze ogromny kamień, spróbuj go przepchnąć”.
- Przeciąganie liny z dzieckiem;
- Machanie i odbijanie – zachęcaj dziecko do zabawy rakietą tenisową, do badmintona itp.;
- „Taczki” – dziecko opiera dłonie o podłogę, a ty chwytasz je za uda i prowadzisz niczym taczkę;
- Turlanie – turlajcie się razem na kocyku, a latem z niewielkiej trawiastej górki;
- „Naleśnik” – ciasno zroluj dziecko w koc;
- „Bitwa na poduszki” – rzucanie się poduszkami. Możesz zrobić tunel z poduszek a dziecko próbuje się przez niego przecisnąć i przejść;
- „Paczka” – dziecko trzyma się za kolana w pozycji leżącej a inna osoba próbuje ją „rozpakować”, musi odkleić ręce, nogi itd.;
- Przepychanie się plecami – dziecko z drugą osobą próbują się przepychać siedząc do siebie plecami;
- „Posąg” – dziecko jest nieruchomym posągiem a druga osoba próbuje go przepchnąć (popychanie pleców, za ramiona, biodra).
Dzieci z zaburzeniami SI codziennie mierzą się z kolejnymi niepowodzeniami, dlatego niezwykle ważne jest docenianie nawet najmniejszych ich osiągnięć, chwalenie i nagradzanie właściwego zachowania. Cele stawiane przed tymi dziećmi powinny być realne do osiągnięcia. Rodzice powinni przez cały czas proponować im nowe doświadczenia ruchowe i doznania sensoryczne, jednocześnie dając im prawo do kontroli własnego otoczenia.
Przygotowała, specjalista integracji sensorycznej mgr Anna Barwacz-Jachym
